Το Ινστιτούτο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΙΠΑ) ιδρύθηκε το 1975 με πρωτοβουλία του Καθηγητή Ιερώνυμου Πίντου και ήταν το πρώτο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακό Σπουδών που λειτούργησε στο ελληνικό Πανεπιστήμιο, παρέχοντας  αναγνωρισμένο από το κράτος Μεταπτυχιακό Τίτλο Σπουδών (Master) στην Περιφερειακή Ανάπτυξη. Το πρόγραμμα αυτό διήρκεσε μέχρι το 1994. Έκτοτε, το Ινστιτούτο μετατράπηκε αυτοδικαίως σε Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο και λειτουργεί με αυτή τη μορφή μέχρι σήμερα.

Το Ινστιτούτο Περιφερειακής Ανάπτυξης συνδέεται με το Τμήμα Οικονομικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, λειτουργεί με τη μορφή νομικού προσώπου ιδιωτικού δικαίου και στεγάζεται σε ιδιόκτητο κτίριο.

Κατά το χρονικό διάστημα 1981-2007 Διευθυντής του Ινστιτούτου ήταν ο Ομότιμος Καθηγητής Νικόλαος Κόνσολας. Κατά τη διάρκεια της θητείας του το Ινστιτούτο απέκτησε τις ιδιόκτητες εγκαταστάσεις στις οποίες στεγάζεται σήμερα. Κατά το χρονικό διάστημα 2007-2018 Διευθυντής του Ινστιτούτου διετέλεσε ο Ομότιμος καθηγητής Αθανάσιος Παπαδασκαλόπουλος. Από το 2018 μέχρι σήμερα Διευθυντής του Ινστιτούτου είναι ο καθηγητής Ιωάννης Ψυχάρης.